HIGH SCOPE: “Planla, Yap, Değerlendir!”

Günlük Program

Günlük program, bir erken çocukluk eğitimi ortamında her gün tekrarlanan olayların programıdır. Bütün erken çocukluk programlarında tutarlı bir günlük düzenin gerekli kabul edilir. High/Scope programında günlük düzen oluşturma dayanakları şunlardır:

• Günlük program tutarlıdır: Tutarlı bir günlük program, çocukların bir gün içindeki olayların sırasını kavrayıp önceden bilmelerine yardımcı olur ve zaman ilişkileri açısından somut deneyimler kazanmalarını sağlar. Kendinden emin, bağımsız öğreniciler olmak için çocuklar tutarlılığa ihtiyaç duyarlar. High/Scope yaklaşımında günlük program bunu sağlayan etmenlerden biridir.
• Günlük programdaki değişiklikler konusunda çocuklar önceden uyarılır: Değişiklikleri çocuklara çok önceden haber vermek ve düzenli aralıklarla uyarmak, çocukların program değişikliğine hazırlanmalarına yardımcı olur.
• Çocuklar ve yetişkinler arasında çeşitli ilişkiler için bir zaman vardır: Çocuklar vakitlerini kendi kendilerine, öğretmenle, küçük ve büyük gruplar içerisinde çalışarak geçirirler. Böylece gün içerisinde çeşitli ilişki türleri yaşarlar.
• Günlük program yetişkinlerin girişimiyle başlamış faaliyetlerle, çocukların girişimiyle başlamış faaliyetler arasında bir denge oluşturur.
• Her gün planla-yap-değerlendir süreci için bir zaman vardır: Planla-yap-değerlendir süreci, High/Scope öğretim programının en önemli kısmıdır ve çocukların amaçlarını (planlarını) ifade etmelerine, onları gerçekleştirmelerine ve daha sonra yaptıkları şeyler üzerinde düşünmelerine olanak tanır.

Planla-Yap -Değerlendir Süreci

Planla-yap-değerlendir süreci, öğretmenlerin “çalışma zamanında ne yapmak istersin?” gibi uygun bir soru sormasıyla başlar. Çocuklar planlarını belirtirler, daha sonra onları uygularlar. Bu belki birkaç dakika olabilir ya da bir saat kadar uzun olabilir. Daha sonra çocuklar yaptıklarını yeniden gözden geçirmek için cesaretlendirilirler.

Planlama Zamanı

Planlama zamanı, günün başında çocukların çalışma zamanında ne yapacaklarına karar verdikleri ve bu kararlarını öğretmenleri ve arkadaşlarıyla paylaştıkları yaklaşık 15 dakikalık bir zaman dilimidir. Planlama zamanı çocuklara kendilerini ve tercihlerini dile getirmeleri için yapılandırılmış, tutarlı bir fırsat verir ve kendilerini karar alıp uygulayabilen bireyler olarak görmelerini sağlar. Bunun sonucunda çocuklar bağımsızlığın gücünü öğrenirler. Planlama, çocukların çalışma zamanı içinde ilk olarak ne yapmak istedikleri üzerinde yoğunlaşır. Çocuklarla plan yapmanın birçok yolu vardır.

Planlama zamanında her çocuk; çalışma zamanı içinde ne yapacağına kendi ilgi alanlarına göre karar verir ve belirtir. Bunu sözel veya sözel olmayan yollarla yapabilir. Bir köşeyi işaret etmek, bir köşeyi, nesneyi ya da çalışacağı çocuğu göstermek veya adını söylemek, yapacağı şeyin resmini çizmek, yapmaya karar verdiği eylemi uygulamak, bir yetişkini bir nesneye veya bir yere götürmek v.s. Çocuklar planlarını yetişkinlerle tartışırlar. Bu çocukların düşüncelerine ilişkin zihinsel görüntüler oluşturmalarına yardımcı olur. Planlama işini bitirince köşeye gider ve çalışmaya başlar.

Her öğretmen sırayla her çocukla tek tek konuşur, çocuğa ne yapmak istediğini sorar, çocuğun yaptığı planı benimser, çocuğun aklına bir şey gelmiyorsa önerilerde bulunur. Çocukların fikirlerini teşvik eder, yeri geldikçe planlarını güçlendirip geliştirmeleri için yardım eder. Bu durum, yetişkinlerin çocukların faaliyetlerinde neye dikkat edeceklerini bilmelerine ve çocuğun kaydettiği ilerlemeyi eğerlendirmelerine olanak sağlar.Her çocuk planlamasını yaptıktan sonra çocuklarla çalışmaya koyulur.

Çalışma Zamanı

Çalışma zamanı her çocuğun kendi planı uyarınca çalışmaya başlamasıyla başlamış olur. Günün en uzun faaliyet dönemi olan çalışma zamanı, genellikle 45-60 dakikalık bir zaman diliminde gerçekleşir. Çocuklar çalışma zamanında istedikleri malzemeler ile çeşitli ilgi köşelerinde çalışırlar ve bu malzemelerle etkin olarak ilgilenirler. Yapmakta oldukları şey hakkında bir yetişkin ya da arkadaşlarıyla konuşurlar. Gerektiğinde bir yetişkinden ya da arkadaşından yardım ister ve işi bitince malzemeleri kaldırırlar.

Öğretmenler çocuklara yardımcı olmaya çalışırlar, onların çalışmalarını izlerler, yapmakta oldukları şeyle ilgili olarak onlarla sohbet havasında konuşurlar ve çeşitli iletişim stratejileri geliştirirler. Planların gerçekleştirilmesinden çocuklar sorumlu olduğu için, çalışma faaliyetlerini yetişkinler yönetmezler. Yetişkinler çocukların bilgiyi nasıl topladıklarını, arkadaşlarıyla nasıl ilişki kurduklarını ve problemlerini nasıl çözdüklerini gözlemlerler, sonra da problem çözme konusunda teşvik etmek, geliştirmek ve yol göstermek için çocukların etkinliklerine katılırlar.

Toplanma Zamanı

Çalışma zamanının hemen sonrasında malzemelerin ve araç gerecin yerine konması ve tamamlanmamış projelerin ortadan kaldırılması çocuklar tarafından toplanma zamanında gerçekleştirilir. Tamamlanmadan kaldırılan bu projeler gün içinde daha sonraki bir zamanda, ertesi gün çalışma zamanında veya evde tamamlanır. Toplanma zamanı, sınıfta düzenin yeniden kurulmasını sağlar, çocukların birçok temel beceriyi kazanmalarına ve kullanmalarına olanak verir. Çocuklar nesnelerin yerini ve bazı nesnelerin neden bir arada yer aldığını öğrenirler .

Hatırlama Zamanı

Hatırlama zamanı, planla-yap-değerlendir sürecini sona erdirir. Çocuklar çalışma zamanında neler yaptıklarını anlatarak bu süreci gerçekleştirirler. Çocuklar sık sık başlangıçtaki planlarına dayanarak yaptıklarından farklı şeyler tarif ederler. Hatırlama işi, planlama zamanında olduğu gibi, bir takım stratejiler kullanılarak yapılabilir; çocuklar birlikte oynadıkları diğer çocuklardan, oyunda ne olduğundan, karşılaştıkları problemlerden söz edebilirler, yaptıkları şeyin resmini çizebilir veya modelini yapabilirler. Hatırlama zamanı planla-yap-değerlendir sürecini sona erdirse de eğer zaman varsa çocuklar bu çevrimi bir kez daha yaşayabilirler.

Planlama ve Hatırlama Stratejileri

• Yetişkinin Adlandırması: Bu teknik planlama ve hatırlama işlemlerini yeni tanıyan ya da planlamayla yapma arasındaki bağlantıyı kuramamış çocuklarla çalışılırken yararlıdır. Çocuğun içinde bulunduğu köşe ya da kullandığı nesne, yaptığı iş planlama dilini örneklemek için tarif edilir.
• Gösterme: Çocuk işaretle nerede oynamak istediğini ya da oynadığını gösterir. Yetişkin çocuğun gösterdiği yeri ve nesneyi tarif eder.
• Kağıt Bardak: Her çocuğa bir kağıt bardak verilir ve bardağı oynamak istedikleri şeyin yanına, üstüne vs. koymaları istenir. Bardağın altına bir delik açılarak oynamak istedikleri köşeleri belirlemek için bardağı bir teleskop gibi kullanabilirler.
• Telefon Planlaması: İki telefon kullanılarak çocuklar sırayla aranırlar ve o gün ne yapmayı planladıkları ya da neler yaptıkları sorulur. Bunların dışında plan tahtası, hula hup, resimler kullanma gibi pek çok planlama ve hatırlama stratejisi vardır. Ayrıca öğretmenler kendi stratejilerini de geliştirebilirler.

Planla-Yap-Değerlendir Sürecinde Yetişkin Rolü

• Planlamaya girişilmeden önce yetişkinler sınıfın ilgi alanlarına bölünmüş olmasını, malzemelerin mantıklı biçimde yerleştirilmiş olmasını ve çocukların köşelerdeki malzemelerle yeterince tanışık olmasını sağlar.
• Yetişkinler planlama ve hatırlama zamanını ve yerini belirlemekten, planlama/hatırlama gruplarının seçiminden, planlama/hatırlama fikrinin benimsetilmesinden, her gün bir planlama/hatırlama stratejisinin belirlenmesinden ve her gün planlama/hatırlama toplantılarını yönetmekten sorumludur.
• Her yetişkin hem planlama hem de hatırlama zamanlarında küçük bir grupla çalışır. Mümkün olduğunca her yetişkin her gün hem planlama hem de hatırlama sırasında aynı grupla çalışmalıdır. Gruplar 6-8 hafta sonra belli belirsiz değiştirilmelidir.
• Çalışma zamanı süresince öğretmen, çocukların bilgiyi nasıl topladıklarını, arkadaşlarıyla nasıl ilişki kurduklarını ve problemleri nasıl çözdüklerini gözler, sonra problem çözme konusunda teşvik etmek, geliştirmek ve yol göstermek üzere çocukların faaliyetlerine katılır.
• Yetişkinler çalışma zamanında malzemeleri kullanmanın yeni yollarını göstererek, problemlerine alternatif çözümler aramalarına yardım ederek çocukların faaliyetlerini geliştirirler.

Küçük Grup Zamanı

Küçük grup zamanı içinde her öğretmen kendisinin planladığı ve sunduğu bir faaliyetle ilgili olarak çalışmak üzere küçük bir grupla toplanır. Malzemeleri öğretmen seçip sunmakla birlikte, her çocuk bu malzemelerle kendi isteği ve düşüncesi doğrultusunda çalışır ve kendi kişisel ürününü oluşturur. Her çocuk öğretmenin ortaya koyduğu sorunu, kendi fikirlerinin katkısıyla ve kendi bildikleri şekilde çözerler. Küçük grup zamanlarında aynı küçük çocuk grubu her gün aynı yetişkinle buluşur. Bu samimi ortamda, çocuklara kendilerine ait olacak materyaller verilir, çocuklar bunları nasıl kullanacakları konusunda seçimler yaparlar ve ne yaptıkları hakkında gerek birbirleriyle, gerekse başlarında bulunan yetişkinle birlikte sohbet ederler.

Küçük grup faaliyetleri, yetişkinlerin çocukların ilgileriyle ilgili günlük gözlemlerinden, High/Scope temel deneyimlerinden, kültürel olay ve çevreden, yerel alışkanlıklardan, yeni ve keşfedilmemiş materyallerden seçilebilir. Küçük grup zamanları çocukların ihtiyaçlarına, ilgilerine ve yeteneklerine göre yönlendirilir ve belirlenmiş bir ders programı izlemez.

Büyük Grup Zamanı

Büyük grup zamanı, tüm grubun önemli bilgiler paylaşıp büyük bir grup halinde yapılmaya uygun olan, 10-15 dakika boyunca oyunlar oynamak, şarkı söylemek, hareket ve müzik aktivitelerine katılmak, hikaye anlatma etkinliklerini gerçekleştirmek, grup tartışmaları yapmak ve projeler oluşturmak, önemli haber ve duyuruları paylaşmak gibi etkinliklere katılmak için bir araya geldikleri zaman dilimidir. Büyük grup zamanında çocuklar hem öykü anlatırlarken kullandıkları aksesuarlar, müzik aletleri, top ya da eşarp gibi materyalleri elleyerek, dokunarak araştırırlar, hem de bedenlerini değişik biçimlerde hareket ettirirler. Müzik aletlerini nasıl kullanacakları, eşarplarla nasıl hareket edecekleri, hangi şarkıları söyleyecekleri ve isterlerse şarkı sözlerini nasıl değiştirecekleri hakkında seçimler yaparlar. Fikir ve gözlemleri hakkında konuşurlar ve girişimleri için yetişkin desteği görürler. Büyük grup zamanı, çocuklarda topluluk bilincinin yapılanmasına yardımcı olur ve çocuklara grup halinde problem çözme deneyimleri sağlar.

Açık Hava Faaliyetleri Zamanı

Çocukların bahçeye çıkarak çeşitli oyunlar oynadıkları, koşarak, tırmanarak, sallanarak, sürünerek, araştırmalar yaparak fiziksel olarak etkin oldukları zaman dilimidir. Çocuklar içeride oynadıkları oyunları, daha geniş bir ortamda, doğal çevrelerini ve o an yaşadıkları bölgeyi tanıyarak, değişen hava koşullarını ve mevsimleri yaşayarak sürdürürler.Yetişkinler de çocuklara etkin olarak katılırlar, yaptıkları şey hakkında onlarla konuşurlar, onların ilgi ve becerileri konusunda daha geniş bilgi edinirler ve çocuklarını almaya gelen velilerle konuşurlar.

Olumlu Yetişkin-Çocuk Etkileşimi

Çocuklar kendilerini mutlu ve güvenli hissettiklerinde daha başarılı olurlar. High/Scope uygulayıcıları çocuklarla olan ilişkilerine gerçek bir samimiyet ve güven getirirler.Aynı zamanda öğretmenler, her bir çocuğun kişisel ve kültürel kimliğine saygı duyarlar ve değer verirler. Etkin öğrenme, olumlu yetişkin-çocuk etkileşimine bağlıdır. Bu nedenle gün boyunca, “okulöncesi çocukları nasıl düşünürler ve sonuç çıkarırlar” anlayışıyla rehberlik edilir. Yetişkinler, çocuklarla oyun oynayan ve konuşup sohbet eden bireyler olarak destekleyici olmak için çalışırlar. Denetimi çocuklarla paylaşarak, çocukların yetenekleri üzerinde odaklaşarak, çocuklarla içten ilişkiler kurarak, çocukların oyununu destekleyerek ve sosyal uyuşmazlıklara karşı problem çözme yaklaşımını benimseyerek olumlu etkileşim stratejileri uygularlar.

Etkin öğrenme ortamında yetişkinlerin rolü “gelişimin destekleyicisi” olmaktır ve ana amaçları, çocuklar için etkin öğrenmeyi yüreklendirmektir. Böyle bir ortamda yetişkinler çocuklara ne öğreneceklerini söylemezler, onlara uygun ortam yaratarak kendi öğrenmelerinin denetimini almaları için güçlendirirler. Yetişkinler sadece etkin ve katılımcı değil, aynı zamanda gözlemci ve düşünen kimselerdir.

Değerlendirme

High/Scope öğretmenleri, çocukların gelişimsel ilerlemelerini değerlendirmek için 2,5-6 yaş grubu için High/Scope Çocuk Gözlem Kaydı (The Preschool Child Observation Record-COR) kullanırlar. Öğretmenler gün içerisinde çocukların etkinlikleri boyunca her bir çocuğun önemli gelişimsel davranışları, deneyimleri ve ilgileri üzerine kısa notlar alırlar. Günlük takım planlaması toplantısında öğretmenler bu notları tartışırlar ve bu gözlemlere dayanarak çocukların büyüme ve gelişmelerini kolaylaştıracak, destekleyecek etkinlikler planlarlar. Öğretmenler aynı zamanda bu notları ebeveynlerle yaptıkları toplantılarda, çocuklarının gelişimlerini daha iyi anlamaları ve sınıf içinde gerçekleşen öğrenmeleri evde nasıl sürdürebilecekleri konusunda ebeveynlere yardım etmek için de kullanırlar.

Kaynak

Araş. Gör. Raziye GÜNAY BİLALOĞLU, Çukurova Üniversitesi Eğitim Fakültesi